Het ontstaan van de Chaya^® handpan hangt eigenlijk van wonderlijkheden aan elkaar, waaronder een toevallige ontmoeting tussen twee handpan-liefhebbers: bouwer Rastislav Belko en Henk-Jan Pelle, eigenaar van de HandPanShop. 
Op deze pagina lees je alles over de reis van deze twee gedreven handpan-liefhebbers met als eindbestemming een uniek instrument dat inmiddels tot de meest verkochte handpannen behoort.

Aan de hand van de volgende hoofgdstukken vertelt Rastislav jou hieronder alles over het ontstaan van de Chaya^® handpan: van de eerste handpan tot en met de internationale bekendheid die Chaya^® kreeg:

•    Maken benodigd gereedschap
•    De eerste handpan bouwen
•    De 2e generatie handpannen bouwen
•    3e generatie handpannen bouwen - het merk Chaya^® wordt geboren
•    Doorontwikkeling

Het ontstaan van de Chaya^® handpan

2016: Maken benodigd gereedschap

Locatie: kleine garage in Slowakije

‘In 2016 bestonden er nog geen winkels die het gereedschap verkochten om een handpan te maken. Wilde je jouw eigen handpan bouwen, dan moest je een avontuurlijke weg inslaan. Dat betekende dat ik mijn ideeën in technische tekeningen moest omzetten, zodat ik bestaande ambachtelijke apparatuur kon upgraden. En soms geheel nieuwe apparatuur kon ontwikkelen. Mislukkingen kwamen veelvuldig voor. Het gevoel dat er iets onder mijn handen aan het ontstaan was, was echter zo sterk, dat ik toch doorging. Het gaf me het gevoel te leven. In eerste instantie hanteerde ik daarom de merknaam ŽIVA. Deze naam is afgeleid van het Slowaakse woord Život, dat 'leven' betekent.

"Succes is niet definitief; falen is niet fataal: het is de moed om door te gaan dat telt." - Winston Churchill

Een goed voorbeeld van mijn eerste pogingen is de afgebeelde standaard die ik gelast had van enkele materialen die ik in mijn garage vond. Of mijn eerste tijdelijke tuning-ringen die de resonantie zodanig de kop indrukten en nauwelijks een toon lieten horen.
  
Maar sommige gereedschappen waren gelukkig bij mijn eerste poging al nagenoeg perfect. Ik heb de afgebeelde stemringen in 2016 ontworpen en gebruik ze vandaag de dag nóg steeds. Ze hebben een inkeping om de metalen schaal vast te klemmen en openingen waardoor met grotere schoreven een sterke spanning gecreëerd kan worden.
 
Mocht je je afvragen hoe ik de klankgaten in de onderkant van de pan heb gemaakt, hier is het recept: de flens, het wiel en een half uur tikken. Oh ja, en voeg daar nog een half uur aan toe, want ik moest het ook weer terugslaan zodat de speler zich er niet aan kan snijden. 

In het begin maakte ik het klankgat, die Gu heet, met behulp van een pers, een kegel en flenzen. De rest deed ik allemaal handmatig. Ik creëerde de diepte van de Ding, de toon aan de bovenzijde, en de overige toonvelden met de drie kleine plastic hamers, zoals je op de foto kan zien. Om een idee te hebben waar ik deze moest plaatsen, gebruikte ik PVC-sjablonen voor de toonvelden.

Op de foto zie je mijn allereerste set gereedschappen die speciaal ontworpen zijn om mijn allereerste handpan te maken. Ik bewaar deze foto’s om me eraan te herinneren waar, hoe en met welke spullen ik mijn droom begonnen ben.’

2016: De eerste handpan bouwen

Locatie: ondergrondse muziekstudio Slowakije

‘Vervolgens nam ik mijn hele uitrusting mee naar mijn nieuwe werkplaats dat een onderdeel vormde van een repetitiestudio voor garagebands. Als je het ooit zelf hebt geprobeerd, weet je dat het fabriceren van een instrument slechts de helft van het werk is. De tweede helft is het stemmen. Op deze foto zie je de inhoud van mijn 'magische doos', de set gereedschappen die de deur openden naar het ontdekken van iets nieuws.

Er zijn geluiden die we ons voor altijd zullen herinneren. Voor mij is dat de eerste noot die ik na negen uur stemmen hoorde. Hij was niet stabiel, gebalanceerd of helder, maar hij was er! Niet alleen een noot, maar een soort stem die me iets ging leren over de aard van staal en hoe het reageert.

Toen Arnold Schwarzenegger de beroemde woorden “no pain, no gain” uitsprak, dacht hij waarschijnlijk niet aan handpannen. Maar de woorden passen perfect bij het bouwen van een handpan. Verwondingen zijn een onderdeel van het creatieproces en zoals je kunt zien, heb ik dat aan den lijve ondervonden.

"Vakmanschap is weerstand. Het is weerstand tegen het goedkope, het gemakkelijke, het wegwerpbare. Het is weerstand tegen de wegwerpmaatschappij om ons heen" - James Krenov

Tussen de eerste en de tweede ronde van het stemmen, richtte ik mij op het delicate proces waarbij de onderste schaal geprepareerd wordt: het schoonmaken en gloeien. Door het metaal te verwarmen, verlicht je de spanningen die veroorzaakt zijn door het hameren. Nog steeds heb ik vlinders in mijn buik als ik dit stadium van het bouwproces bereik. Het metaal 'kiest' namelijk zelf zijn uiteindelijke kleur. Het is dus altijd spannend wat het uiteindelijk resultaat gaat worden en meestal lijkt het op een poort naar een ander sterrenstelsel, zoals je op de foto kan zien

Het kostte me twee weken om de eerste ronde van het tuning-proces te volbrengen. Na het preparen van de onderste schaal begon ik aan de tweede tuning-ronde. Een week van hameren met een rubberhamer. Daarna kon ik eindelijk beide schalen aan elkaar lijmen en beginnen aan de laatste tuning. En tot mijn verbazing duurde deze tuning slechts één dag! Mijn allereerste handpan werd werkelijkheid. Het was verre van perfect, maar het leefde. Uiteindelijk gaf ik deze handpan aan een zeer vriendelijk persoon: de portier van de werkplaats. Elke ochtend kwam hij om drie uur kijken of ik nog leefde 😉.’

2016 -2018 De 2e generatie handpannen bouwen

Locatie: Slowakije

‘Gewoonlijk leer je bij het maken van je eerste handpan dat er veel verbeterd kan worden. Waarschijnlijk zul je ook ervaren hoe verslávend het vak kan zijn en hoe het voelt als je brein op volle toeren draait. Daarom werd optimalisatie het belangrijkste sleutelwoord tijdens de tweede fase. 

Ik moest een meer nauwkeurigere halfronde metalen schaal ontwikkelen om een halfproduct te creëren. En dus moest ik opnieuw mijn eigen mal bouwen. Ik fabriceerde ook een set ovaalvormige sjablonen om meer precieze toonvelden te creëren. Deze stukken gaf ik afgeronde randen om te voorkomen dat ze het metalen blad zouden beschadigen. Werkelijk elk detail telde. Een stuk houten gereedschap waarmee ik de vorm van de toonvelden creëerde, maakte bijvoorbeeld plaats voor een plastic exemplaar. Plastic slijt immers minder snel en maakte het gemakkelijker om nauwkeuriger de toonvelden te creëren. Kleine trucjes hielpen enorm. Zoals de machinaal gesneden sjablonen van een magneet voorzien, zodat ik ze gemakkelijk op hun plek kon houden.

"Vorm volgt functie—dat is verkeerd begrepen. Vorm en functie zouden één moeten zijn, verenigd in een spirituele unie." - Frank Lloyd Wright

Nitrocarboneren, oftewel het harden van het metaal, is cruciaal voor het maken van een handpan. Het beïnvloedt het uiteindelijke geluid en de corrosiebestendigheid van het instrument. Als ik wilde dat mijn handpannen een specifiek geluid kregen, en dat is natuurlijk exáct wat ik wilde, was het noodzakelijk om mijn eigen nitrocarboneringsproces te bedenken. Dit proces moest me in staat stellen om het instrument een unieke klankkleur te geven. Maar eerst had ik een houder nodig om de platen in de nitrocarboneringsoven te bevestigen.

Alle veranderingen hebben mijn werk nauwkeuriger en een beetje sneller gemaakt. Het was echter geen massaproductie, maar een continu proces van vakmanschap dat zich continu bleef doorontwikkelen. De handpannen van deze tweede generatie waren stabiel en zagen er ook beter uit. Ze konden worden gegraveerd met prachtige symbolen, helemaal volgens de wensen van hun toekomstige eigenaars.

Het maken van een handpan is tegenwoordig een stuk eenvoudiger: je kunt alle benodigde gereedschappen online bestellen. Ik zal niet zeggen of dit goed of slecht is, maar persoonlijk ben ik ontzettend blij dat deze optie in 2016 niet beschikbaar was en ik alles zelf moest bedenken. Het hielp me om het instrument volledig te leren kennen, een nauwgezette perfectionist te worden en vol passie van het vak te houden. Uiteindelijk gaf het me de moed om de derde generatie handpannen te maken.’

2019 -2021 De 3e generatie handpannen: het merk Chaya^® wordt geboren

Locatie: Slowakije, Kroatië en Nederland

Henk-Jan is percussionist en verkoper van handpannen. In 2013 hoorde hij voor het eerst een handpan en net als Rastislav raakte hij op slag verliefd. Hij kocht er zelf eentje en startte een winkel in handpannen. In 2019 had hij een afspraak in Slowakije om mogelijk enkele handpannen in te kopen. Rastislav was door verkoper gevraagd aanwezig te zijn om te kunnen tolken. Aan het eind van de afspraak zag Henk-Jan in een hoekje een prachtige handpan staan. Hij vond hem niet alleen bijzonder mooi, hij vond de klank subliem. Deze handpan was door Rastislav gemaakt, toen nog leerling-bouwer. En zo begon een hechte vriendschap waaruit de Chaya^® handpan ontstond. 

'Samen met mijn vriend Henk-Jan Pelle besloten we het ambacht van de handpan een nieuw leven in te blazen door een nieuw merk handpan te creëren. We hernoemden Živa tot Chaya^®. Deze naam is afkomstig van het Hebreeuwse woord Chayim dat 'leven betekent. We maakten hierbij gebruik van Henk-Jans muzikale en ondernemerservaring.

In lijn met het concept van het leven, gaven we ons nieuwe merk een speciaal logo, dat representeert waar we in geloven: de onderlinge verbondenheid van alle levende wezens en de eenheid van het universum: de Bloem des Levens.

Het logo en de naam vertegenwoordigden de verandering aan de buitenkant. Vanuit praktisch oogpunt begonnen we ook handpan-gerelateerde apparatuur en producten te maken: standaarden en tassen, evenals afbeeldingen om de instrumenten te versieren.

Natuurlijk hadden de belangrijkste verbeteringen betrekking op de productie van de Chaya^®. Zoals blijkt uit het bovenstaande verhaal, betekent elke verbetering in dit ambacht dat er een nieuwe set gereedschappen gemaakt moeten worden. Ditmaal was het een pneumatische hamer om de toonvelden vorm te geven en een professionele oven met een constante temperatuur (in plaats van de pizzaoven😉). Maar we stapten ook over van handmatig naar mechanisch draaien, zodat we een gladder oppervlak en een meer gelijkmatige dikte van de schaal creëerden. Dit hielp ons om individuele verschillen tussen de instrumenten te minimaliseren en een meer uniform geluid te bereiken.

"Als we proberen beter te worden dan we zijn, wordt alles om ons heen ook beter." - Paulo Coelho

De handpannen zagen er nu beter uit, maar klonken ook beter. Ze begonnen de interesse te wekken van een aantal van de meest bekende professionele muzikanten. Als je van handpanmuziek houdt, ken je waarschijnlijk de volgende talenten, die dit prachtige instrument hebben gepopulariseerd: Marko Bandera (halvefinalist van Norway's Got Talent) en het ensemble van Nederlandse spelers, bestaande uit Marcel van Cleef, Femke Krone en Boudine van Slobbe van Slagerij van Kampen. 

De meest bekende artiesten waarmee we hebben samengewerkt zijn waarschijnlijk Martin Verdonk uit Nederland en Loris Lombardo uit Italië. Martin, een van Europa's meest gevraagde percussionisten, heeft meer dan 40 jaar muzikale ervaring en gespeeld met artiesten als Donna Summer, Lionel Richie, James Taylor en Chaka Khan. Hij trad ook meerdere keren op met Prince, waaronder in het Wembley Stadium in Londen.
Loris is een multi-percussionist, regisseur en leraar aan de Handpan & Percussions Academy, maar ook nog auteur van ’s werelds eerste handpan-handleiding. Hij benaderde ons om kennis op te doen over het maken van handpannen en produceert nu zijn eigen merk. Samen met Loris hebben we een tekeningschema gemaakt voor het stemmen van een handpan. Denk je dat het geholpen heeft? 😉

Jezelf eraan herinneren welke weg je moet bewandelen om te komen waar je nu bent, is essentieel om nederig te blijven. Dus voordat we verder gingen met het produceren van de derde generatie Chaya^® handpannen, hebben we eerst een aandenken gemaakt: een tafel met alle gereedschappen die ik gebruikt heb.’

2022: Doorontwikkeling

Locatie: Kroatië, Slowakije en Nederland

‘Je blijft leren in het leven en dat geldt ook zeker voor het maken van handpannen. We voelden het verlangen om verder te gaan dan het ‘bekende’. Onze instrumenten écht te gaan onderscheiden en iets nieuws te ontdekken in het ontwerp en de functionaliteit van het instrument. Iets dat de resonantie en het geluid zou beïnvloeden.

Om het geluid te beïnvloeden, ontwierpen we daarom een speciale geluidskamer. Het maken van deze akoestische resonator is zeer uitdagend vanwege de uiteindelijke stemming via de opening. Daarom kunnen we per jaar maximaal twaalf stuks produceren. Het is dus een beperkte editie, slechts bestemd voor enkele enthousiastelingen.

"Ik heb geen speciaal talent. Ik ben alleen gepassioneerd nieuwsgierig." - Albert Einstein

Wat betreft het ontwerp begonnen we speciaal Ember steel met een hoog chroomtitaniumlegering te gebruiken, evenals een genitreerde stalen plaat met een messing coating. We hebben de Ding versterkt en versierd met het Chaya^®-logo. In plaats van dit logo te graveren, hebben we het rechtstreeks op het metaal gestempeld. Daarnaast kunnen we op verzoek met speciaal aangepaste hamerkoppen een prachtig ‘drakenhuid oppervlak’ maken. In onze nieuwste Chaya’s kun je de allereerste asymmetrische Ding vinden.

Creatief werken met onze instrumenten vinden we erg leuk! Soms nemen we ze mee op vakantie (om hun corrosiebestendigheid te testen), naar een barbecue (om te testen of ze mensen samenbrengen) of naar donkere plaatsen (om te testen of ze ook als decoratieve lampen kunnen dienen). 

In de meest positieve betekenis is het vak echt een verslaving. Terwijl je dit leest zijn we hoogstwaarschijnlijk aan het experimenteren met nieuwe vormen, geluiden en technieken. Grote kans dat we binnenkort dit verhaal over de ontstaansgeschiedenis moeten bijwerken. 😉 We wensen je creativiteit en plezier met het bespelen en/of maken van je eigen instrument!’